Het verlies van een betekenisvolle relatie roept dikwijls boosheid op. Dat is een emotie van strijd tegen het relationele of financiële onrecht dat je is aangedaan. Een conflict over de financiële afwikkeling en de omgangsregeling met de kinderen ligt dan op de loer. Bij zo’n conflict zullen anderen je adviseren om je poot stijf te houden of om je aan te passen aan de ander om daarmee nog meer ellende te voorkomen. In feite gaat het om advies over de conflictstijl of over de stijl van onderhandelen. In deze bijdrage gaan wij daar niet op in. Wij richten ons op het emotionele verliesproces met het idee dat achter boosheid, gekwetstheid zit. Het toelaten van die gekwetstheid heeft een positieve invloed op het contact met de ex-genoot en de wijze waarop ex-genoten met elkaar zaken kunnen regelen.

Boosheid is een vitaliserende emotie waarmee je contact maakt met wat voor jou belangrijk is. Het geeft ontlading van opgekropte woede. Dikwijls zit onder boosheid teleurstelling, gekwetstheid en verdriet over het mislukken van de relatie. Wanneer ex-genoten in staat zijn om ook contact te maken met de kwetsures, dan kan een gesprek over de geschillen zachter worden en een realistische oplossing dichterbij brengen. Soms roept het toelaten van boosheid angst op over het slechtste dat dan bij jou naar boven komt. Gelukkig zit er een hele zone tussen boosheid en de vergeldingsdaad. Boosheid hoeft niet te leiden tot destructief maar geeft je wel ruimte om je hart te verbinden met je hoofd.

Over het verliesproces kunnen vragen naar boven komen zoals:

• Is mijn verliesreactie normaal?
• Hoe ga ik op een goede manier met mijn verlies om?
• Hoe vind ik mijn weg door alle tegenstrijdige emoties van boosheid, verdriet en wanhoop heen?
• Hoe pak ik de draad van mijn leven weer op?

Sommige ex-genoten staan liever niet teveel stil bij de pijn die een relatiebreuk met zich meebrengt. Misschien ook uit angst dat het hen zal overspoelen. Ze kiezen voor de rationalisatie van het verlies. Zo van; het is betere dat we uit elkaar gaan, we verschillen te veel van elkaar, we hebben een goede tijd gehad maar de chemie is er uit. Anderen vinden het juist moeilijk om zich los te maken van de emoties die het verlies bij hen oproept. Ze willen er het liefst veel over praten. Ook al om het verhaal over de relatie compleet te maken. Dat vraagt om schikken en herschikken van gebeurtenissen, om te zien welke rol je daarin zelf gepeeld hebt en om betekenis te geven aan wat er gebeurd is. Iedereen neemt verlies op zijn/haar eigen manier, en dat mag. Er is geen handleiding voor een verliesproces, geen norm voor het goed of fout doorlopen van het verliestraject. Het is dan ook niet zinvol om te kijken naar goed of fout. Wel kunnen we helpen om inzicht te geven in de wijze waarop iemand reageert op verlies en omgaat met de impact ervan.

Wij doen dat aan de hand van een duaal procesmodel (Stroebe en Schut 1999, 2002) waarbij wordt uitgegaan van een willekeurige heen- en weerbeweging (oscillatie) tussen de aandacht voor het verlies van de relatie (relatiebreuk) en de aandacht op het leven dat verder gaat. In feite zijn het twee realiteiten die op hetzelfde moment aanwezig zijn:

• De realiteit van het verlies: de omstandigheden waaronder en de betekenis van de gebroken relatie
• De realiteit van het leven dat verdergaat zonder de intieme relatie van voorheen: het aanpassingsproces aan de innerlijk en uiterlijk veranderende wereld

In het duale procesmodel komen twee typen overlevingsstijlen (copingstijlen) bij elkaar; de stijl die te maken heeft met het verlies (verliesoriëntatie) en de stijl die te maken heeft met de oriëntatie op het leven dat verder gaat zonder de ex-genoot (her-oriëntatie). Het duale procesmodel biedt mogelijkheden om te reflecteren op het verlies en op de her-oriëntatie op het leven na je relatiebreuk.

Figuur 1: Duale procesmodel naar M. Stroebe en H. Schut