De vragen over de impact van je verlies en om over het toelaten het leven zonder de intieme relatie met je ex-genoot kunnen helpend zijn bij het ontwikkelen van flexibiliteit. Daarbij ligt de nadruk niet op één overlevingsstijl maar op het flexibel inzetten van een repertoire aan meerdere overlevingsstijlen.

Als je het verlies van je relatie vergelijkt met roeien in een roeiboot, dan gebruik je twee roeispanen om vooruit te gaan, anders draai je rondjes. Beide roeispanen (oriëntatie op verlies- en her-oriëntatie op het leven dat verder gaat) zijn belangrijk. En belangrijk is dat je beiden in beweging brengt. Door stil te staan bij je verlies besef je waar je zoveel aan lijdt en aan geleden hebt. Of misschien dat je ontdekt waar je voor wilt vechten, wat voor jou de moeite waard is. En als vechten niet meer helpt, dan is er de erkenning, de acceptatie van je relatiebreuk. Door stil te staan bij je verlies besef je meer en meer wat je mist en onherroepelijk in die relatie kwijt bent geraakt, maar ook wat je van je gezonde periode met je ex-genoot voor altijd koestert en meedraagt. Er ontstaat ruimte voor wat er nog wel is, voor de wereld om je heen en de uitdagingen van elke dag, ook nu er sprake is van een relatiebreuk. Er ontstaat kracht om het verlies te dragen en om je leven anders in te richten. Misschien met een ander ritme, andere activiteiten, met andere mensen om je heen en een andere betekenis van je leven dan voorheen. En ja, dat vraagt om een aanpassing in jezelf en om een aanpassing van jezelf naar je omgeving. Maar naar gelang dat beter lukt ben je niet je relatiebreuk, je frustratie of conflict maar leef je het leven met meenemen van je verlies.

Voor een gezond verliestraject is het van belang om op verschillende momenten in de tijd:

• te beschikken over meerdere overlevingsstijlen
• heen en weer te bewegen tussen de verschillende overlevingsstijlen

Mensen die beschikken over deze flexibiliteit kunnen het verlies op hun eigen tempo integreren in hun leven. Dat wil zeggen: leven met het gemis en, als de tijd daar is, het leven verder leven op een zinvolle manier. Het kan belangrijk zijn om het ene moment te focussen op verliesoriëntatie en het andere moment op her-oriëntatie, al naargelang hoe de situatie wordt ingeschat.

Bij deze oriëntatie ga je de confrontatie met je verlies aan. Je kijkt er niet van weg maar laat de positieve en negatieve gevoelens over de relatie met je ex-genoot toe. Dat kunnen gevoelens zijn van boosheid over wat de ander je heeft aangedaan of misschien wel van schaamte en schuld. Van angst en onzekerheid of misschien wel van opluchting dat het allemaal voorbij is. Van eenzaamheid en diep verlangen om weer liefdevol samen te zijn of misschien wel het gevoel dat je eindelijk weer kunt ademhalen, dat je weer toekomt aan het leven. Als je elkaar nog regelmatig ontmoet in verband met kinderen, familie of vrienden, dan kunnen die gevoelens nog jaren duren. Iedere ontmoeting met je ex-genoot kan aanleiding zijn om die ongemakkelijke gevoelens opnieuw weer te ervaren. Door het toelaten van die gevoelens, kun je ook beter bij je gedachten komen over wat er gebeurd is, waar dat voor staat, hoe je diepere verlangens niet zijn gehoord en hoe het anders had gekund. Dat verhaal over je relatie en je verlies wordt steeds weer geschikt en herschikt. Dat helpt om het verhaal rond te maken en om het verlies te accepteren als iets dat waarschijnlijk onontkoombaar was. Het kan zijn dat het accent van je verliestraject zodanig op je verlies ligt, dat er geen aandacht meer is voor een her-oriëntatie op het leven dat verder gaat zonder de intieme relatie met je ex-genoot.

Vragen om de impact van je verlies meer toe te laten:

Kun je toelaten dat er sprake is van een relatiebreuk? Vind je het lastig om uit te spreken dat je misschien gaat scheiden of gescheiden bent? Welke gevoelens roept dat op? Kun je dat toelaten?

Pieker je veel over de relatie met je ex-genoot? Welke gevoelens roept dat op? Kun je dat toelaten?

Pieker je veel over wat je had kunnen doen om je relatiebreuk te voorkomen zoals meer tijd besteden aan je relatie, eerder aan de bel trekken, betere communicatie, hulp in roepen? Welke gevoelens roept dat op? Kun je dat toelaten?

Zijn er ook positieve gevoelens verbonden aan je ex-genoot? Kun je dat toelaten?

Welke herinneringen roepen je fijne jaren met je ex-genoot bij je op? Roepen die herinneringen nu misschien het gevoel van gemis, leegte en eenzaamheid bij je op? Kun je dat toelaten?

Praat je veel over je ex-genoot? Helpt dat of helpt dat juist niet? Wil je daar iets aan veranderen?

Heb je het idee dat je het conflict met je ex-genoot bent geworden in plaats van het leven met een relatiebreuk? Zou je daaraan iets willen veranderen?

Heb je het idee dat door je relatiebreuk, en misschien ook wel de ondragelijke emotionele pijn die daarmee gepaard gaat, het leven niet meer de moeite waard is? Zou je er uit willen stappen? Wat zou dat voor mensen om je heen betekenen?

Bij her-oriëntatie ligt het accent op het je aanpassen aan de veranderingen die zijn ontstaat door je verlies. Het gaat misschien om andere huisvesting, om een andere rol naar de kinderen, familie en vrienden, om rollen die voorheen door je ex-genoot werden verzorgd, over initiatieven die je nu wel en vroeger niet durfde te nemen en over verandering van je denken over bijvoorbeeld relaties en intimiteit. Bij een her-oriëntatie op het leven ontstaan ook gevoelens van onzekerheid en misschien wel van angst over de veranderingen die er staan te gebeuren. Maar er kunnen net zo goed gevoelens ontstaan van vrijheid en kracht. Het toestaan van die gevoelens geeft ruimte om ook het hoofd (denken) bij die veranderingen te betrekken. En het toestaan van je (onderdrukte)verlangens geeft ruimte om opnieuw te leren dromen. Het kan zijn dat het accent helemaal op je her-oriëntatie ligt en er geen aandacht is voor de pijnlijke ervaringen en gevoelens van je verlies. Dat hoeft niet erg te zijn. Zeker niet als het tijdelijk is. Maar als definitief gekozen wordt voor de ontkenning en vermijding van het verlies, dan kan dat schadelijke effecten hebben op je verdere loop van je leven.


Vragen om het leven zonder de intieme relatie met je ex-genoot meer toe te laten

Wat is de impact van je ex-genoot op je manier van denken over jezelf, je relaties met vrienden en eventueel kinderen, en je verdere leven zonder je ex-genoot. Ben je daar tevreden over?

Hoe is je leven veranderd sinds je relatiebreuk? Kan je blijven functioneren in je dagelijks leven? Ben je daar, gezien je omstandigheden, tevreden over? Wat zou je daar in willen veranderingen?

Heb je nog doelen voor de toekomst? Of zou je nieuwe doelen kunnen vinden?

Vermijd je om te veel aan je ex-genoot te denken omdat dit je anders toch maar overstuur maakt? Vermijd je gevoelens die lastig zijn, die teveel beelden over het verleden oproepen? Wat je zou je kunnen doen om ze toch toe te laten?

Heb je het gevoel dat je de controle behoudt door niet aan je ex-genoot te denken? Helpt dat?

Hoe is het om steun bij anderen te vragen en om sociale contacten te (blijven) onderhouden? Wat zou je daar in kunnen veranderen?

Zijn er door je relatiebreuk andere stressbronnen in je leven die om aandacht vragen, bv. onafhankelijkheid, huisvesting, auto, financiën, kinderen, familie? Nemen die zoveel plaats in dat je bijna geen tijd en ruimte hebt om stil te staan bij je relatiebreuk?

Ontleen je positieve gevoelens aan het feit dat je je leven, ook nu je geen intieme relatie meer hebt met je ex-genoot, verder voort kunt zetten? Dat je jezelf een beetje opnieuw kunt uitvinden?

Hoe kunnen anderen je helpen om deze vragen met je te bespreken?

Het verlies van een betekenisvolle relatie roept dikwijls boosheid op. Dat is een emotie van strijd tegen het relationele of financiële onrecht dat je is aangedaan. Een conflict over de financiële afwikkeling en de omgangsregeling met de kinderen ligt dan op de loer. Bij zo’n conflict zullen anderen je adviseren om je poot stijf te houden of om je aan te passen aan de ander om daarmee nog meer ellende te voorkomen. In feite gaat het om advies over de conflictstijl of over de stijl van onderhandelen. In deze bijdrage gaan wij daar niet op in. Wij richten ons op het emotionele verliesproces met het idee dat achter boosheid, gekwetstheid zit. Het toelaten van die gekwetstheid heeft een positieve invloed op het contact met de ex-genoot en de wijze waarop ex-genoten met elkaar zaken kunnen regelen.

Boosheid is een vitaliserende emotie waarmee je contact maakt met wat voor jou belangrijk is. Het geeft ontlading van opgekropte woede. Dikwijls zit onder boosheid teleurstelling, gekwetstheid en verdriet over het mislukken van de relatie. Wanneer ex-genoten in staat zijn om ook contact te maken met de kwetsures, dan kan een gesprek over de geschillen zachter worden en een realistische oplossing dichterbij brengen. Soms roept het toelaten van boosheid angst op over het slechtste dat dan bij jou naar boven komt. Gelukkig zit er een hele zone tussen boosheid en de vergeldingsdaad. Boosheid hoeft niet te leiden tot destructief maar geeft je wel ruimte om je hart te verbinden met je hoofd.

Over het verliesproces kunnen vragen naar boven komen zoals:

• Is mijn verliesreactie normaal?
• Hoe ga ik op een goede manier met mijn verlies om?
• Hoe vind ik mijn weg door alle tegenstrijdige emoties van boosheid, verdriet en wanhoop heen?
• Hoe pak ik de draad van mijn leven weer op?

Sommige ex-genoten staan liever niet teveel stil bij de pijn die een relatiebreuk met zich meebrengt. Misschien ook uit angst dat het hen zal overspoelen. Ze kiezen voor de rationalisatie van het verlies. Zo van; het is betere dat we uit elkaar gaan, we verschillen te veel van elkaar, we hebben een goede tijd gehad maar de chemie is er uit. Anderen vinden het juist moeilijk om zich los te maken van de emoties die het verlies bij hen oproept. Ze willen er het liefst veel over praten. Ook al om het verhaal over de relatie compleet te maken. Dat vraagt om schikken en herschikken van gebeurtenissen, om te zien welke rol je daarin zelf gepeeld hebt en om betekenis te geven aan wat er gebeurd is. Iedereen neemt verlies op zijn/haar eigen manier, en dat mag. Er is geen handleiding voor een verliesproces, geen norm voor het goed of fout doorlopen van het verliestraject. Het is dan ook niet zinvol om te kijken naar goed of fout. Wel kunnen we helpen om inzicht te geven in de wijze waarop iemand reageert op verlies en omgaat met de impact ervan.

Wij doen dat aan de hand van een duaal procesmodel (Stroebe en Schut 1999, 2002) waarbij wordt uitgegaan van een willekeurige heen- en weerbeweging (oscillatie) tussen de aandacht voor het verlies van de relatie (relatiebreuk) en de aandacht op het leven dat verder gaat. In feite zijn het twee realiteiten die op hetzelfde moment aanwezig zijn:

• De realiteit van het verlies: de omstandigheden waaronder en de betekenis van de gebroken relatie
• De realiteit van het leven dat verdergaat zonder de intieme relatie van voorheen: het aanpassingsproces aan de innerlijk en uiterlijk veranderende wereld

In het duale procesmodel komen twee typen overlevingsstijlen (copingstijlen) bij elkaar; de stijl die te maken heeft met het verlies (verliesoriëntatie) en de stijl die te maken heeft met de oriëntatie op het leven dat verder gaat zonder de ex-genoot (her-oriëntatie). Het duale procesmodel biedt mogelijkheden om te reflecteren op het verlies en op de her-oriëntatie op het leven na je relatiebreuk.

Figuur 1: Duale procesmodel naar M. Stroebe en H. Schut