Hoe ontstaat zorgstress?

Mantelzorgers zijn mensen die zorg verlenen aan gezins- of familieleden of vrienden. Juist vanwege hun persoonlijke band met de zorgbehoevende zijn mantelzorgers snel bereid om veel voor hun partner, ouder, kind of vriend te doen. Ook wanneer de situatie van de zorgbehoevende verslechtert en uitbreiding van zorg nodig is, zal een mantelzorger die extra huishoudelijke, praktische of zelfs verpleegkundige zorg proberen te geven. Dit verzwaart de zorgtaak. De oorzaak van zorgstress is echter niet alleen gelegen in de verlening van fysieke zorg. Een minstens even belangrijke oorzaak van zorgstress is de emotionele druk die bij de mantelzorger ontstaat door onzekerheid over het ziekteproces bij de zorgbehoevende, het gebrek aan perspectief, de weerstand bij de zorgbehoevende om zich aan te passen aan een leven met lichamelijke of geestelijke beperkingen of de moeite van de mantelzorger om zich te schikken in de zorgrol. Deze emotionele druk zet de communicatie tussen de mantelzorger en de zorgbehoevende onder spanning en maakt het moeilijker om open te blijven communiceren. Ook dit kan steeds meer ruimte innemen en de mantelzorger overbelasten. 

Overbelasting van een mantelzorger treedt heel geleidelijk aan op. Die overbelasting kan zich uiten in een verdrietige of depressieve stemming, in onzekerheid over wat er nog komen gaat, in piekeren over hoe het verder moet of in psychosomatische klachten zoals vermoeidheid, slapeloosheid of gebrek aan eetlust. Er ontstaat een situatie van fysieke en emotionele uitputting. Die kans is extra groot wanneer de zorgbehoevende zich niet kan schikken in een gewijzigd levenspatroon.    

Wat gebeurt er in ons neurologisch systeem?

Het lichaam maakt, door overbelasting, stress of angst, adrenaline aan. Adrenaline zorgt ervoor dat we alerter zijn, meer kracht hebben en situaties van overbelasting beter aankunnen. 

Adrenaline laat het hart sneller kloppen. Er stroomt meer bloed voorzien van glucose naar de spieren. Het lichaam wordt door overbelasting, stress of angst voorbereid om te vechten of te vluchten. Mensen die continue veel adrenaline aanmaken hebben een verhoogde bloeddruk en bloedsuikerspiegel. Op de lange duur kan dit gevaarlijk worden. Want als reactie op een verhoogd adrenalinegehalte maakt het lichaam cortisol (stressresponse hormoon) aan om daarmee de energie die door adrenaline aan ons lichaam onttrokken wordt, te compenseren. Cortisol speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering, het inslapen en het immuunsysteem. Om die reden zijn mensen met een continue hoog adrenaline niveau gevoelig voor verschillende fysieke en psychische stresssymptomen. 

Wat wordt er bedoeld met vicieuze cirkel?

Ons brein maakt op basis van vorige ervaringen nieuwe verbindingen aan. Hierdoor kunnen we bepaalde situaties ervaren als stressvol en angstig terwijl we ons daar vroeger niet druk over zouden maken. Op die manier bouwen stress en angst zich op en uiten ze zich in nieuwe gedrags- en gewoontepatronen. Wat er feitelijk gebeurt, is dat er verbindingen in het hoofd ontstaan die nieuwe situaties koppelen aan oude of bestaande stressvolle of angstige situaties. De mogelijkheden om problemen op te lossen of de wijze waarop we situaties kunnen accepteren, kunnen we in een voorgeprogrammeerde situatie moeilijk toelaten. We reageren dan voornamelijk op wat we fysiek of psychisch beleven. Op die manier ontstaat er een vicieuze cirkel van stress en angst. 

Stress- en angstreacties zijn weinig genuanceerd en treden te pas en te onpas op. Dus ook in situaties waarin de reactie feitelijk overdreven (en soms zelfs ongepast) is ten opzichte van de omstandigheden waarin we ons bevinden. 

Wanneer stressvolle levenssituaties zich herhaaldelijk voordoen, wordt het lichaam gevoeliger voor stress. Het tast belangrijke functies aan. Dit komt omdat ons lichaam is ontworpen om na een stressvol moment zich weer te ontspannen. Een voortdurende overbelasting of stress verstoort cognitieve functies. Het beschadigt het geheugen, coördinatie, motoriek en heeft zelfs invloed op het zichtvermogen. Wanneer we lange tijd onder stress staan, heeft dit nadelige gevolgen voor ons immuunsysteem; je wordt sneller ziek, je krijgt slaapproblemen of je kunt er makkelijk mentale klachten door krijgen, zoals angstklachten en depressiviteit. Zodra het patroon wordt doorbroken, kan het proces weer omgedraaid worden.

Hoe verminder je zorglast?

Zorgstress komt tot uiting bij de mantelzorger, bij de zorgbehoevende en in de relatie tussen hen. Daarom is het van belang om bij het aanpakken van zorgstress niet alleen de mantelzorger, maar ook de zorgbehoevende te betrekken. Inzicht in de zorglast en draagvermogen, twee belangrijke aspecten van zorgstress, kan daarbij helpen.   

end faq

> BESPREEK, ZO MOGELIJK, DE RELATIE MET DE VERZORGENDE (DIEGENE DIE U VERZORGT)

U hebt al een lange tijd, misschien zelfs uw leven lang, een relatie met diegene die u verzorgt (partnerrelatie, moeder/dochterrelatie of zus/zusrelatie). In die relatie kunt u misschien uzelf zijn maar soms ook niet. Het ter sprake brengen van bepaalde onderwerpen geeft spanning, sommige gevoelens mogen niet geuit worden en de (on)afhankelijkheidrelatie tussen u en diegene die u verzorgt voelt als ongemakkelijk of zelfs als manipulatief. Misschien lukt het u om de verhouding tussen u en de verzorgende te bespreken. Wanneer dat niet lukt, is het wellicht de moeite waard om iemand te vragen om u en de verzorgende daarbij te helpen. Want een open relatie tussen u en de verzorgende, is natuurlijk het plezierigste.

> BESCHERM UZELF

De zorg kan fysiek zwaar zijn. Informeer bij de thuiszorg over hulpmiddelen die u kunnen ontlasten. Maar ook emotioneel kan uw taak zwaar zijn. Zo kunnen frustraties op u worden botgevierd. Of de verzorgende is veeleisend en humeurig. Het kan lastig zijn om gepast te reageren op die situaties. Grenzen stellen is soms nodig. Daar hoeft u zich niet voor te schamen. Maar wellicht is het beter om te luisteren naar de achterkant van boosheid en veeleisendheid. Dikwijls gaat achter dat gedrag teleurstelling, onvermogen en kwetsbaarheid schuil. Wellicht helpt het u om te weten dat verzorgende er zelf ook niet voor gekozen heeft om afhankelijk te zijn. 

> LAAT UW GEVOELENS TOE

Er zijn hoogtepunten en dieptepunten in de zorg. Er zijn momenten waarop u zich bevoorrecht voelt dat u deze optimale zorg mag verlenen. Maar er zijn ook momenten waar u uw taak als zwaar ervaart. In die situatie voelt u misschien verzet en reageert u wellicht kribbig en afgemeten. Deze reacties zijn normaal en horen bij het toelaten van uw nieuwe situatie. Wanneer uw heftigste emoties wat zijn bedaard en u gaat nadenken over hoe nu verder, kunt u ineens weer tegen uw beperkingen opbosten en kunnen emoties onverwacht weer komen opzetten. De beste manier om er mee om te gaan is om uw gevoelens toe te laten. 

> AANVAARD HET VERLIES VAN GEZONDHEID ALS HET NIET ANDERS MEER KAN

Het accepteren van verlies van gezondheid is moeilijk. Soms gaat het om het niet aanslaan van de behandeling of om een slechte uitkomst van het medisch onderzoek. De verzorgde voelt zich terneergeslagen, machteloos of boos; slachtoffer van de situatie. Toch is het belangrijk om de situatie te accepteren. Dat gaat niet zomaar. Soms is het nodig om een ‘second opinion’ te vragen. Maar als ook daar hetzelfde onomkeerbare uitkomt, dan kan het helpen om de situatie te relativeren, toe te laten wat er nog wel is of om te komen tot een herschikking van het leven. In plaats van ‘wat kan ik niet’ naar ‘wat kan ik nog wel’ of van ‘controle over de situatie’ naar ‘het toelaten van hoe de situatie nu is’. In plaats van stil te staan ​​bij het verlies van gezondheid of over de onverschilligheid van artsen en het gebrek aan zorgzaamheid van je familie en vrienden ook toe te laten dat er meer is dan de ziekte, niet uitgekomen dromen en wellicht boosheid en verdriet over gebroken relaties.  Er zijn trainingen om het verlies te aanvaarden. Daarbij worden principes van levensverhalen, spiritualiteit, mindfulness, rituelen en herdefiniëring van de situatie gebruikt om het verlies van gezondheid te kunnen aanvaarden. Klik hier voor de training ‘Tussen controle en acceptatie bij ziekte’. Aanvaarding van de situatie geeft meer vreugde in het hier en nu.

> LEER VERBORGEN SPANNINGEN EN DEPRESSIE HERKENNEN EN VERMINDEREN

De onzekerheid en spanning over ‘wat de toekomst brengen mogen’, kan je gezondheid beïnvloeden. Let daarom op jezelf. Neem daarom je emotionele en fysieke behoeften serieus, probeer stress en depressiviteit te voorkomen. 

Tips voor het verminderen van stress:

• Behoud evenwicht in je leven.
  Laat de zorg voor de ander je leven niet beheersen. Maak tijd voor de humor, rust en ontspanning. Dat vitaliseert en komt de zorg ten goede. 
  
  
• Maak tijd voor lichaamsbeweging.
  Lichaamsbeweging is een geweldige uitlaatklep voor stress. Het is ook een krachtige energie-booster. Streef er naar om minimaal een half uur per dag lichaamsbeweging te hebben. 
  
  
• Zorg voor voldoende slaap.
  Slaap heeft een grote invloed op stemming en vitaliteit. 7 tot 8 uur slaap per nacht heb je minimaal nodig. Het helpt om de situatie overdag beter aan te kunnen. 
  
  
• Oefen ontspanningstechnieken.
  Ontspanningstechnieken, zoals diepe ademhaling, meditatie, yoga en mindfulness zijn krachtige middelen om je draagvermogen te verhogen. Ze hebben invloed op gevoelens van rust en vreugde, ook in moeilijk situaties.  
  
  

Tips voor het verminderen van depressiviteit:

Een lange periode van intensieve mantelzorg en het gebrek aan vooruitzichten doet een beroep op je uithoudingsvermogen. Als je langdurig op de proef wordt gesteld, kunnen de volgende tips helpen om het vol te houden: 

• Houd een normale dagelijkse routine aan.
  Behandel je zorgtaak als een gewone baan, met een dagelijkse "start" en "eind" tijd. Een vast schema zal je helpen om het vol te houden en er ook nog van te genieten. 
  
  
• Zorg voor sociale contacten.
  De relaties met anderen geven zin aan het leven. Je merkt dat je van betekenis bent, dat het er toe doet dat je er bent.
  
  
• Maak een zorgleefplan. 
  Voorkom dat je overweldigd wordt door grote doelen maar maak een beheersbaar stappenplan. Stel prioriteiten. Als je zorgleefplan niet meer aansluit bij de zorgsituatie, neem dan de tijd om het plan bij te stellen. 
  
  
• Maak een lijst en verzamel foto’s van mooie herinneringen.
  Mooie herinneringen zijn troostend. Zeker als je er in dankbaarheid op terug kunt kijken.
   
• Focus op de dingen die je kunt controleren.
  Je kunt niet bepalen hoe het ziekteproces verloopt. In plaats van het verspillen van je kostbare energie op dingen die buiten je bereik liggen, richt je aandacht op dingen die je kunt beïnvloeden, zoals het scheppen van een plezierige sfeer en het creëren van een vast ritme op de dag. 
  
  

> VRAAG NAAR DE ONDERSTEUNING DIE U NODIG HEEFT.

Probeer niet om de stress of depressiviteit die gepaard gaat met uw zorgtaak, alleen te dragen. Uw natuurlijke reactie kan zijn om terug te trekken of om uit trots geen hulp te vragen. Maar vermijd de neiging om u te isoleren! U zult zich er alleen maar slechter door voelen.  

> STEM AF OP DEGENE DIE U VERZORGT

De persoon die u verzorgt, maakt een veranderingsproces door. Die verandering beweegt zich tussen de ervaring van verlies (de frustrerende ervaring van de ziekte, de afhankelijkheid van anderen, de dromen die niet meer uitkomen, de onzekerheid of er nog verbetering mogelijk is) en de afstemming op het leven (het genieten van die dingen die nog wel kunnen, de aandacht die anderen geven, het tot betekenis brengen van deze moeilijke periode). Dit alles vraagt om een nieuw evenwicht. Frustraties en afreageren horen daarbij. Maar ook het genieten van dingen die nog wel kunnen. U kunt de zorgbehoevende helpen door te luisteren en af te stemmen op het ritme en de tijd van diegene die uw zorg nodig heeft. Ook structuur aanbrengen is helpend. 

> VRAAG HULP VAN FAMILIE EN VRIENDEN

Vrienden en familie zijn een grote bron van hulp. Ze kunnen wellicht boodschappen voor u meenemen als ze toch naar de supermarkt gaan. Er kan ook hulp geboden worden bij huishoudelijke taken. Meestal vinden familie en vrienden het fijn dat ze iets voor u kunnen doen. 

> VRAAG OM HULP VAN PROFESSIONELE ORGANISATIES

Neem de tijd om aan uw nieuwe verantwoordelijkheid en aan het nieuwe leefpatroon te wennen. Als u het niet meer aankunt, is er misschien hulp nodig. Op internet kunt u thuiszorg- en mantelzorgorganisaties vinden. Die kunnen u helpen om de zorg, al is het maar een paar uurtjes per week, van u over te nemen. U hebt dan even rust. Een ander voordeel is dat degene die u verzorgt de kans krijgt om andere verzorgers te leren kennen. Veel van zulke organisaties bieden regelmatig groepsactiviteiten met bijvoorbeeld andere mantelzorgers aan. Het delen van uw ervaringen met andere mantelzorgers helpt u om het vol te houden, en u ontvangt nuttige tips en adviezen.

Als u een langere tijd weg wilt gaan, dan kunt u informeren naar verzorgingshuizen die de mogelijkheid voor een opname van beperkte duur aanbieden. U kunt recht hebben op hulp en financiële ondersteuning of vergoeding van uw zorgverzekering. Laat u daarover informeren.

> INFORMEER BIJ DE GEMEENTE NAAR MOGELIJKHEDEN VOOR HET AANPASSEN VAN HET HUIS

De zorgbehoevende heeft een handicap of een beperking en wil in het eigen huis blijven wonen. Daarvoor zijn aanpassingen nodig, bijvoorbeeld om zich in een rolstoel door het huis te verplaatsen, om zelf naar het toilet te gaan of de badkamer te gebruiken. Voor een zogenoemde woonvoorziening kunt u terecht bij uw gemeente. 

> INFORMEER BIJ EEN ZORGINSTELLING BIJ U IN DE BUURT NAAR MOGELIJKHEDEN VOOR HULPMIDDELEN

Er zijn verschillende hulpmiddelen die het leven eenvoudiger kunnen maken voor zowel de zorgbehoevende als voor de mantelzorger. Er zijn verschillende zorginstellingen die u uitstekend verder kunnen helpen. Op internet kunt u de verschillende aanbieders vinden. 

> MAAK EEN 'ZORGLEEFPLAN'

Maak een Zorgleefplan, waarin activiteiten op het gebied van lichamelijke verzorging, verpleegtechnische handelingen, welbevinden en welzijn op elkaar zijn afgestemd. Bij het opstellen van een Zorgleefplan kunt u optimaal rekening houden met de noodzakelijke verzorging en met de wensen van de zorgbehoevende. Mantelzorgers en professionele hulpverleners hebben daarmee een belangrijk instrument in handen om hulp op maat te bieden. Daarnaast is een Zorgleefplan een belangrijk communicatiemiddel tussen de hulpverleners en de zorgbehoevende.

> GEBRUIK EEN 'ZORGOM INFORMATIE EN PLANNINGSSYSTEEM' (ZIP)

Een ‘Zorgom Informatie en Planningsysteem’ legt het Zorgleefplan en de naleving daarvan digitaal vast. Het ‘Zorgom Informatie en Planningsysteem’ vervangt het zorgschriftje waarin het wel en wee rond de zorgbehoevende wordt opgeschreven. Het ‘Zorgom Informatie en Planningsysteem’ helpt hulpverleners en mantelzorgers om geïnformeerd te worden over de gebeurtenissen van afgelopen periode en om activiteiten voor de komende periode goed op elkaar af te stemmen.